نعنا
نامهاي ديگر : نعنع
نام لاتين : Mint
خاصيت درماني : در مورد خواص نعنا در غرب آمده است كه برگ و اسانس نعنا هر دو موارد استعمال طبي دارد . خواص آن به طور كلي بادشكن ، تونيك و مقوي ، مقوي معده ، ضد سرفه ، ضد تشنج ، قابض ، محرك ، مسكن و آرام بخش ، خنك كننده ، معرق و قاعده آور است .
از نعنا براي رفع نفخ ، درد شكم ، اسهال ، سوئ هاضمه ، ناتواني هاي روده ها ، تب سرما خوردگي ، آنفولانزا ، سينوسيتس ، ناراحتي هاي اعصاب در بچه ها ، خونريزي از بيني و به عنوان ضد سم در موارد گزيدگي ونيش حشرات ، بيماري هاي بيني و گلو ، سردرد و دردهاي چهره استفاده مي شود .
نعنا از نظر طبيعت ، نسبتاً گرم وخشك مي باشد كه در عين حال خشكي آن زياد نيست و اثر از رطوبت نيز در آن وجود دارد . از نظر خواص در تمام موارد از پونه قويتر است .
به طور كلي گياهي است گرم كننده ، مقوي دل ، رقيق كنند خون غليظ ، اگر چند قطره از عصاره آن مخلوط با آب عسل در گوش چكانيده شود درد گوش را تسكين مي دهد اگر برگ آن به زبان ماليده شود خشونت زبان را از بين مي برد .
جويدن آن موجب تسكين درد دندان است .آشاميدن عصاره آن خونريزي را قطع مي كند بخصوص اگر از سينه خون بيايد و براي تسكين درد سينه وپهلو مفيد است . خوردن جوشانده آن مخلوط با پرسياوشان براي دردهاي قلب و خفقان معده وتقويت معده و افزايش نيروي ماسكه و هاضمه و تحليل و دفع بادهايي كه در معده جمع مي شود بسيار نافع است .براي كشتن انواع كرمهاي شكم موثر است . اگر 3-2 شاخه آن با آب انار ترش خورده شود براي تسكين سكسكه و دل به هم خوردگي وقي نافع است . اگر با سركه و ترشي ها خورده شود رفع ضرر آنها را از جت سردي مي نمايد و به همين دليل در سكنجبين مي جوشانند . نعنا تنفس را سريع كرده و بدن را گرم مي كند و ترشح مخاط را كم مي كند و موجب نقصان ترشح مي گردد. ولي درعين حال ادرار را زياد مي كند و تعريف پوست را افزايش مي دهد و به همين علت آن را در موارد اختلالات ضعفي و عصبي معده و در هنگام شيوع وباي آسيايي استعمال مي كنند .
در اين قبيل موارد اگر 2 گرم نعناي خشك را با حدود 30 گرم آب جوشانده دم كنند و آن را صاف نموده با كمي قند شيرين نمايند و بخورند بسيار موثر است. در فرانسه 20-10 گرم نعنا خشك را در يك ليتر آب جوش دم كرده به عنوان ضد اسپاسم در موارد سوء هاضمه و قولنج ودردهاي روده يا Coliques intestinales يك فنجان صبح و يكي عصر مي خورند.
تركيبات :
درگونه M.arvensis اسانس روغني فرار ، مانتول و پولگون و مانتون و ليمونن وجود دارد . مقدار مواد فوق در واريته هاي مختلف آن كمي متفاوت است . در برگهاي آن 2% اسانس وجود دارد كه شامل 80 درصد دي -كاروون 4/4 درصد كارن، 8/3 درصد دي - سيلوسترن و2/6 درصد سيترونلول مي باشد .در اين گونه مقدار اسانس در حدود مقدار اسانس در گونه هاي piperata بوده و شامل پولگون ودي - ايزومانتون است .
در گونه M.aquatica اسانس روغني فرار وجود دارد و مقدار اسانس درگياه قبل از گل كردن 079% درصد است كه شامل 55% از انواع آلدئيدها مي باشد . اين گياه داراي 8% اسانس است كه شامل 4/21 درصد از استرها نظير منتيل استات و 53/28 درصد الكلهاي آزاد نظير مانتول و 77% كتون از جمله مانتون و به علاوه 40% منتوفوران كه جزء عمده اسانس را تشكيل مي دهد مي باشد.علاوه بر مواد فوق در اسانس ، مواد پيپريتون و مانتون و پولگون مشخص شده است.
در گونه piperata M. 5/1-5% اسانس وجود دارد كه شامل 56% فري مانتول و 4% از استرها است . تجزيه هاي ديگحري نشان مي دهد كه مقدار مانتول در اسانس اين گونه از 56-36 درصد در سنين مختلف گياه تغير مي كند و همچنين مقدار استرهاي ان نيز از 9/9-4 درصد تغيير مي كند . اگر برگها 15-10 روز زيادتر يا ديرتر ازموعد مقرر كنده شوند ، مقدار مانتول آنها تا 30 % تغيير مي كند و كمو زياد مي شود .
در گونه M.spicata در اسانس آن ماده كارواكرول وجود ندارد . مقدار محصول اسانس در حدود80 كيلوگرم در هكتار است كه مقدار كاروون آن 7/68-66 درصد مي باشد . نمونه هايي از اسانس اين گونه كه مقدار آن در گياه 25%-2% بوده است تجزيه شده و داراي 5/17 درصد ليمونن وديپانتن و 3/55 درصد ال- كاروون و 7/6 درصد ديهايدروكاروئول و 5/11 درصد از استرها بوده است .
تنها در گونه هاي M.Longifolia Huds و M.spicata ماده كاروون وجود دارد .
اشكال دارويي : برگ
مشخصات :
نعنا گياهي است علفي چند ساله و به طور كلي دونوع ساقه دارد . ساقه هوايي و ساقه زير زميني . علاوه بر ريشه هايي كه از ساقه زير زميني خارج شده ودر زمين فرو رفته و گياه را مستقر مي سازد از محل گره هاي ساقه هاي خزنده هوايي آن نيز كه در تماس با زمين است ريشكهايي ايجادمي شود كه در زمين مستقر مي گردد و خود منشا پايه جديد از گياه مي باشد . برگهاي آن متقابل دندانه دار، گلها بسته به گونه ، قرمز ، ارغواني وسفيد است .نعنا طالب آب وهواي معتدل مناطق نيم كره شمالي و اراضي رو به آفتاب است .
براي تكثير نعنا قطعاتي از ساقه خزنده ريشه دار گياه مسن را انتخاب كرده و در فاصله ماههاي اسفند تا ارديبهشت بسته به اقليمهاي مختلفه ايران در زميني كه خاك آن نرم و آماده شده باشد به عمق 10-7 سانتيمتر مي كارند .
در فروردين ماه با كاشتن شاخه هاي جوان برگدار كه كمي ساقه زير زميني داشته باشد نيز مي توان به تكثير آن اقدام نمود . در روزهاي اوليه تا گياه مستقر شود برگها روزها پژمرده مي شوند ولي پس از استقرار گياه برگها شب و روز شاداب و گياه به طور طبيعي به رشد خود ادامه مي دهد .چون نعنا چند سال در زمين باقي مي ماند بايد در تهيه زمين آن دقت نمود و خاك را كاملاً شخم زده وكودكافي به آن داده شود . برداشت شاخ و برگ هر سال كمي قبل از گل دادن در حدود تيرماه انجام مي گيرد . براي تهيه نعنا خشك شاخ برگهاي جوان را پس از چيدن در هواي آزاد در سايه پهن مي كنند تا خشك شود.
گياهي است از خانواده Labiatae كه داراي گونه هاي مختلفي است و نام علمي و مشخصات گونه هاي معروف آن ، كه از نظر اسانس گيري و دارويي مصارف وسيعي دارند عبارتند از :
1- نعنا فلفلي كه انگليسي peppermint گفته مي شود . نام علمي آن Mentha piperata L. و داراي دو واريته سياه و سفيد است . واريته سياه آن داراي گلهايي به رنگ قهوه اي و واريته سفيد آن گلهايش سفيد رنگ است . نعنا فلفلي از نظر اسانس نعنا داراي الكلي است به صورت بلورهاي بي رنگ به نام مانتول به فرمول خام O و H2 C10كه در عطرسازي و شيريني سازي و در موارد ناراحتي هاي بيني در اثرسرماخوردگي به سبب خاصيت خنك كننده اي كه در مخاط دارد كاربرد دارد .
برگها متقابل ، بيضي ، نوك تيز ، بادمبرگ ، كمي پوشيده از كرك .ساقه 4 گوش به رنگ قرمز مايل به بنفش
2-نعناي سبز كه به انگليسي Spearmint گويند نام علمي آن Mentha virdis L. ميباشد و در ايران در آذربايجان نزديك تبريز ودر بلوجستان به طور خودرو مي رويد . برگها سبز تيره بدون دمبرگ بدون تار .
3- menthe spicata كه عده اي از گياه شناسان آن را در رديف Mentha virdis مي دانند .به انگليسي Spearmint گفته مي شود . واريت از آن به نام علمي Mentha spicata var virdis L. نيز در آذربايجان در اطراف تبريز و در بلوچستان مخلوط با M.virdis  مي رويد .
4- پونه در كتب طب سنتي با نام پودنه آمده است . نام علمي Mentha pulegium L. مي باشد . ساقه استوانه اي به بلندي 50-10 سانتي متر ، برگهاي بيضي نوك تيز با دندانه ريز يا بي دندانه با گلهاي گلي يا بنفش در ايران به طور وحشي در قسمت هاي مختلف گيلان مي رويد و گونه ديگر به نام Mentha Sylvestris L. را كه نزديك به آن است پونه كوهي مي نامند .
5- menthe aquatica L. در سراسر شمال ايران وساير مناطق به حالت خودرو مي رويد .
6- Mentha arvensis كه در بلوجستان به حالت خودرو ديده مي شود و واريته اي از آن به نام Mentha arvensis var piperascens Malinvaud در مساحت وسيعي در ژاپن ، تايوان ،برزيل ، استراليا و آمريكاي شمالي به منظور تهيه مانتول كاشته مي شود.
از نظر تاريخي گونه Spearmint خيلي قديمي تر از گونه Peppermint است و از روزگاران خيلي كهن توسط بشر شناسايي و مورد استفاده قرار داشته است و عملاً تا قبل از سال 1696 ميلادي كه طبيعي دان انگليسي به نام جان ري گونهPeppermint را به عنوان يك گياه دارويي ضد اسهال معرفي كرد اين گونه نعنا شناخته شده ومعروف نبود و در سال 1721 ميلادي نعنا فلفلي در فارما كوپه لندن قبول شده است در حالي كه گونه Spearmint و واريته برگ درشت آن به نام Horsemint كه نام علمي آن Mentha spicata var iongifolia مي باشد از زمانهاي كهن و از عصر تمدن روم - يونان به عنوان يك گياه معطر و ادويه اي و اشتها آور و دارويي شناخته شده بود و بقراط و ديوسكوريدس مكرر در اسناد و مدارك طبي خود از نعنا صحبت كرده اند ودانشمندان ديگر نظير پلي ني نعنا را به عنوان معالج ناراحتي ها ودردهاي معده و مسكن و بادشكن تجويز مي كرده اند . سربازان رومي نعناع را در سرتاسر اروپا پخش كردند و به تدريج در باغها وعده زيادي از مزارع كليساها در قرن نهم ميلادي كاشته شد .در دوران قرون وسطي از نعنا علاوه بر يك گياه ادويه اي در معالجه بيماري ها نظير التيام زخمهاي دهان ، معالجه گزيدگي از سگهاي هار ، كاهش درد گزش زنبور استفاده مي كرده اند.
در حال حاضر نعنا به صورت وسيع وتجارتي در رومانيا ، اغلب ايالات آمريكاي شمالي ، انگلستان ، فرانسه ، مصر ، آرژانتين ، شوروي ، بلغارستان و مراكش كاشته مي شود . در ايران نيز براي مصارف داخلي و بيشتر به عنوان ادويه در اغلب مناطق كشور به ميزان محدودي مي كارند .

  - دم كرده برگ نعنا: برگ نعناي خشك 5 گرم ، آب جوش 1000 گرم مخلوط كرده ، دم نموده و در روز چندين بار ، يك فنجان ميل شود.
دم كرده مركب نعنا : برگ خشك نعنا 7 گرم ، آب جوش 250 گرم را مخلوط نموده و 15 دقيقه دم كنند و صاف نمايند و سپس آن را به 8 گرم قند و 15 گرم تنطور هل اضافه نمايند . اين مخلوط را دو قسمت كرده ودر دو دفعه ميل نمايند .
تنطور نعنا:الكل 56 درجه 50 واحد ، نعنا 15 واحد ، برگ تازه اسفناج 10 واحد همه را خيسانده و با فشار از پارچه گذرانيده و با كاغذ صاف كنند تنطوري حاصل مي شود كه به عنوان محرك و بادشكن و ضد تشنج بسيار مفيد است ودر هر بار 5-2 گرم آن را با شربت قند مصرف نماييد.
قرص نعناي فلفلي : قند كوبيده نرم 100 واحد ، اسانس نعنا 1 واحد ، لعاب صمغ عربي 10 واحد .ابتدا اسانس را با 10 واحد قند مخلوط كرده وبا باقي قندو لعاب خميري مي سازند و قرصهاي يك گرمي درست مي كنند . اين قرصها خوشمزه ، گوارا ، محرك و ضد تشنج و براي رفع بدبويي نفس مفيد است واز 10-2 عدد آن را مي توان مصرف نمود.