سرطان تخمدان یکی از شایعترین سرطان های زنان است که متأسفانه در اکثریت موارد در مراحل پیشرفته تشخیص داده می شود . بیماری اگر در مراحل اولیه تشخیص داده شود قابل علاج است ولی در ۷۵% موارد به دلیل تشخیص دیر هنگام بیماری علیرغم جراحی های وسیع و شیمی درمانی های گوناگون ، امید بقای درازمدت بیماری ناچیز است . به همین دلیل تشخیص بیماری در مراحل اولیه بسیار مهم است .

بیماری اگر در مراحل اولیه تشخیص داده شود قابل علاج است ولی در ۷۵% موارد به دلیل تشخیص دیر هنگام بیماری علیرغم جراحی های وسیع و شیمی درمانی های گوناگون ، امید بقای درازمدت بیماری ناچیز است . به همین دلیل تشخیص بیماری در مراحل اولیه بسیار مهم است .

شناخت علائم بیماری

بعد از دهه های متوالی که ادعا می شد ، این بیماری هیچ علامت مشخص و واضحی ندارد، چندین سازمان پزشکی مثل جامعه سرطان  در امریکا توانستند علائم تقریبا اختصاصی زیر را به عنوان علامت شاخص این بیماری اعلام کنند:
۱ – تورم و درد شکم یا لگن
۲- مشکل در خوردن
۳- احساس پری و سیری بلافاصله بعد از غذا خوردن
۴- توسعه علائم ادراری مثل افزایش توالی دفع ادرار و یا نیاز به دفع سریع ادرار

اگرچه این علائم در مشکلات معده و به طور کلی ناراحتی های گوارشی نیز مشاهده شده است ولی اگر این علائم را هر روز و برای چندین هفته احساس کردید سریعا به پزشک زنان مراجعه کنید. زیرا این ها می تواند علائم اولیه سرطان تخمدان باشد. بهتر است این تفکر و افسانه که سرطان تخمدان یک قاتل خاموش می باشد را از ذهن بیرون کنید.  باید پذیرفت که بدلیل عدم توجه زنان به این علائم ، تشخیص به موقع با تاخیر مواجه می شود. در حالیکه توجه به این علائم واقعا ضروری است و این علائم اغلب ثابت و مجاب کننده می باشد. اگر چنین است حتما به پزشک مراجعه کرده و در مورد سرطان تخمدان سوال کنید.

توجه به سابقه خانوادگی این بیماری

هر آنچه در مورد سابقه این بیماری در هر دو خانواده پدری و مادری وجود دارد را جست و جو و مطالعه کنید. اگر افراد درجه یک خانواده مثل مادر، خواهر و یا دختر مبتلا به سرطان تخمدان بوده اند، شانس شما در ابتلا به این بیماری نیز زیاد خواهد بود. حتی اگر عمه، خاله ، مادر بزرگ و … به این بیماری مبتلا بوده اند، احتمال ابتلای شما نیز به مراتب افزایش خواهد یافت. دقیقا همین مساله در مورد احتمال ابتلا به سرطان سینه نیز صادق است. در مجموع خطری که شما را تهدید می کند وابسته به فاکتورهای متعددی مثل گرایش قومی و حتی سن کسانی که مبتلا به این بیماری شده اند ، نیز می باشد. بنابر این اگر افراد خانواده و یا فامیل مبتلا به سرطان سینه یا تخمدان بوده اند حتما به پزشک اطلاع دهید.

انجام معاینات

آزمایشات مختلفی برای تشخیص و حتی اندازه گیری درصد خطر و احتمال ابتلا وجود دارد. اما فراموش نکنید که همه ا ین آزمایشات برای هر کسی انجام نمی شود.
۱-    آزمایشات ژنتیکی: تنها ۱۰ درصد از موارد این سرطان مربوط به ژنتیک و یا مسئله وراثت می باشد. اما افراد مبتلا به سرطان سینه ۲۰ تا ۴۰ % بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به این بیماری می باشند. بنابراین اگر افراد درجه یک خانواده و یا فامیل های نزدیک مبتلا به سرطان سینه و یا تخمدان بوده اند حتما با پزشک در مورد انجام تست ژنتیکی مشورت کنید.
۲-    آزمایشات خون: برای تشخیص وجود سرطان لازم است.
۳-    اولترا سوند: نام دستگاهی است که امکان تصویر برداری از تخمدان از مجرای واژن میسر می کند. این تست امکان بررسی تغییرات ساختاری تخمدان را فراهم می کند.

سرطان تخمدان به علت تشخیص دیررس آن از جمله سرطان‌‌های مرگبار در زنان است، اما با انجام اقداماتی می‌توان خطر ابتلا به این سرطان را کاهش داد.

این راهبردها می‌تواند به کاهش ابتلا به سرطان تخمدان کمک کند، گرچه تضمین صددرصدی در این مورد ایجاد نمی‌کند:

قرص‌های ضدبارداری خوراکی: مصرف قرص‌های ضدبارداری خوراکی می‌تواند ۴۰ تا ۵۰ درصد از خطر ابتلا به سرطان تخمدان را کاهش دهد. این کاهش خطر به خصوص پس از ۵ سال مصرف این قرص‌ها چشمگیرتر می‌شود. به طور کلی هر چه طول مدت مصرف این قرص‌ها بیشتر باشد، احتمال اثر محافظتی آنها در برابر سرطان تخمدان بیشتر می ‌شود.

تغییرات رژیم غذایی و ورزش:بسیاری از کارشناسان برای کمک به پیشگیری از سرطان تخمدان خوردن غذای کم‌چربی، پرفیبر و کاهش مصرف گوشت قرمز و اجتناب از مصرف الکل را پیشنهاد می‌کنند. بررسی‌‌ها نشان‌ داده‌اند رژیم غذایی کم‌چربی که دست کم برای چهار سال ادامه داشته باشد، می‌تواند خطر سرطان تخمدان را کاهش دهد.

به علاوه انجام ورزش دست کم سه بار در روز برای پایین‌ نگه داشتن میزان چربی بدن نیز به پیشگیری سرطان تخمدان کمک می‌کند. در افراد ۱۸ ساله و بالاتر که ضریب توده بدنی یا BMI که بیشتر از ۲۵ باشد، خطر سرطان تخمدان را بالا می‌برد.

بارداری و شیردهی از پستان:‌

گرچه نیاید تصمیم به بچه‌دار شدن را صرف بر مبنای کاهش خطر سرطان تخمدان گرفت، اما بررسی‌ها نشان داده‌اند که در زنانی که باردار شده‌اند نسبت به زنانی که باردار نشده‌اند،‌خطر سرطان تخمدان ۳۰ تا ۶۰ درصد کاهش می‌یابد.

همچنین اگر اولین فرزند یک زن قبل از ۳۰ سالگی او به دنیا آمده باشد، این خطر بیشتر کاهش می‌یابد و با هر بارداری بعدی این خطر بیشتر کاهش می‌یابد. به نظر می‌رسد شیردهی از پستان نیز اثر محافظتی در برابر سرطان پستان داشته باشد.

مشاوره ژنتیک:

مشاوره ژنتیک در صورتی که زنی سابقه خانوادگی مبنی داشتن ژن‌های مربوط به افزایش خطر سرطان تخمدان را داشته باشد، توصیه می‌شود.

در این مورد فرد پیش از انجام آزمایش ژنتیکی برای این مورد باید در مورد منافع و مخاطرات این آزمایش‌ها با پزشکش مشورت کند. یک آزمایش منفی ممکن است باعث آسودگی خاطر زن شود، اما مثبت بودن آن ها م ممکن است تشویش خاطر او را باعث شود. با این وجود بسیاری از زنان در معرض خطر بالای سرطان تخمدان احساس می کنند مشاوره ژنتیک می‌توانند به آنها کمک کند با اطلاع در مورد نحوه پیشگیری از سرطان تخمدان تصمیم بگیرند.

بستن لوله‌ها:

بستن لوله‌ها یک عمل جراحی است که در ان لوله‌های فالوپ (لوله‌های رحمی) بسته می شوند. در زنانی که پس از بچه‌دار شدن لوله‌های‌شان را بسته‌اند، خطر سرطان تخمدان کاهش پیدا می‌کنند،‌هر چند که علت این اثر محافظتی به طور دقیق مشخص نیست.

برداشتن تخمدان:

اگر زنی بالای ۴۰ سال است و به علت یک بیماری غیرسرطانی مانند فیبروئیدهای رحمی باید تخمدان‌هایش برداشته شود، ممکن است تصمیم بگیرد ضمن این عمل تخمدان‌هایش را هم بردارند تا احتمال ابتلا به سرطان تخمدان در آنها کاهش یابد. انجام این عمل را که به آن تخمدان‌برداری پیشگیرانه می‌گویند‌‌، مورد اختلاف بوده است، زیرا ممکن است باعث یائسگی زودرس در زنان قبل از سن یائسگی شود.

تخمدان‌ برداری پیشگیرانه معمولا برای زنانی توصیه می‌شود که تعداد بچه‌های‌شان کامل است و سابقه خانوادگی قوی سرطان تخمدان دارند. توجه داشته باشید که حتی برداشتن تخمدان تضمین‌کننده صدردرصد پیشگیری از سرطان تخمدان نیست، چرا این سرطان هنوز ممکن است از سلول‌های پوشاننده حفره لگن منشا بگیرد.

کارشناسان بهداشتی مجموعه‌ای از علائم جسمی را شناسایی کرده‌اند که در زنان مبتلا به سرطان تخمدان رخ می‌دهند و ممکن است نشانه‌های هشداردهنده اولیه برای این بیماری باشند.

این علائم بسیار معمول و شایع هستند، و اغلب زنانی که آنها را بروز می‌دهند، مبتلا به سرطان تخمدان نیستند. اما برای زنان مبتلا به سرطان تخمدان، امید این است که آگاهی بیشتر در مورداین علائم به تشخیص زودرس و درمان بیماری منتهی شود.

جامعه سرطان آمریکا و جامعه متخصصان سرطان‌های زنان آمریکا بر این چهار علامت به عنوان علائمی که در زنان مبتلا به سرطان تخمدان از  عموم مردم شایع‌ترند، ‌تاکید دارند:

- آروغ زدن وافزایش اندازه شکم
- درد شکمی یا لگنی
- اشکال در غذا خوردن و احساس سیری زودرس و تکرر و فوریت ادرار

بر اساس این رهنمود هر زنی یک یا تعداد بیشتری از این علائم را تقریبا هر روز برای چند هفته تجربه می‌کند باید به یک پزشک بالینی ترجیحا متخصص زنان و زایمان مراجعه کند تا مورد معاینه لگنی قرار گیرد.

اگر معاینه لگنی فرد مشکوک بود، معمولا به دنبال آن از یک روش غیرتهاجمی  تشخیصی، سونوگرافی از راه واژن و احتمالا اندازه‌گیری خونی یک شاخص سرطان به نام CA-125 استفاده می‌شود.

تنها راه تشخیص قطعی سرطان تخمدان در حین جراحی است، که بهتر است بوسیله متخصص زنانی که در زمینه سرطان تخمدان تجربه دارد، انجام شود.

پژوهش‌ها نشان داده است که بسیاری از زنانی که دچار سرطان تخمدان هستند، مدت‌ها پیش از تشخیص سرطان، از علائمی که در بالا ذکر شد، شکایت داشته‌اند، اما این علائم یا نادیده گرفته‌ شده‌اند یا به بیماری‌های دیگر نسبت داده شده‌اند.

چهار علامتی که ذکر شد در بسیاری از بیماری‌های دیگر مانند اختلالات قاعدگی، سندروم روده تحریک‌‍‌پذیر و عفونت‌های مثانه بروز می‌کنند.

اما اگر چنین علائمی بدون سابقه قبلی بروز کنند، برای چند هفته ادامه پیدا کنند، و در طول زمان بدتر شوند،‌ممکن است نشانه سرطان تخمدان باشند .

عوامل , ریسک فاکتورها و میزان شیوع :

سرطان تخمدان بیماری چندان رایجی نیست و پنجمین عامل مرگ ومیر زنان در اثر سرطان و بیماری های زنان محسوب می شود. علت این بیماری ناشناخته است . این سرطان بیشتر در جوامع صنعتی , البته به جز ژاپن , دیده می شود. زنان مسن بیشتر در خطر ابتلا به سرطان تخمدان قرار دارند. بیش از نیمی از مرگ ومیر ناشی از سرطان تخمدان در زنان ۵۵ تا ۷۴ ساله دیده می شود و تنها ۱,۴ از زنان ۳۵ تا ۵۴ ساله در اثر این بیماری جان خود را از دست می دهند.

با این که سرطان تخمدان , شیوع چندان زیادی ندارد اما به دلایلی باعث مرگ ومیر زیادی می شود. یکی از این دلایل , مبهم و غیرمشخص بودن علایم سرطان تخمدان است که در نتیجه زنان و پزشکان آنها معمولا این علایم را مربوط به بیماری های رایج دیگر تصور می کنند و زمانی که سرطان تشخیص داده می شود. اغلب تومور به خارج از تخمدان سرایت کرده است .

همچنین تخمدان سرطانی , سلول های بدخیمی را از خود بیرون می ریزد که اغلب برروی رحم , مثانه , روده و دیواره روده جای می گیرند. این سلول ها حتی پیش از آنکه سرطان شناسایی شود , شروع به ساخت تومورهای جدیدی می کنند.

دلیل دیگر مرگ ومیر زیاد بیماران مبتلا به سرطان تخمدان اینست که آزمایش تشخیص موثری برای این بیماری وجود ندارد. بیش از ۵۰ درصد از زنان مبتلا به سرطان تخمدان در مراحل پیشرفته بیماری , متوجه بیماری خود شده اند.

به نظر می رسد که خطر ابتلا به سرطان تخمدان ناشی از چند عامل باشد. هرچه تعداد فرزندان یک زن بیشتر باشد , احتمال ابتلا او به سرطان تخمدان کمتر می شود. حاملگی در سنین پایین و مصرف قرص های ضدبارداری نیز اثر پیشگیرنده دارند و برعکس به نظر می رسد که مصرف داروهای باروری با افزایش احتمال ابتلا به این سرطان در ارتباط باشد. اگرچه هنوز در اینباره اختلاف نظر وجود دارد.

برخی از ژن ها مثل که خطر BRCA 2 و BRCA 1 ابتلا به سرطان سینه و سایر سرطان ها در سنین پایین تر را افزایش می دهند , احتمالا در بالابردن خطر ابتلا به سرطان تخمدان نیز موثر هستند. بیمارانی که قبلا به سرطان سینه مبتلا شده اند و یا یکی از اعضای خانواده آنها سابقه ابتلا به سرطان سینه یا تخمدان را داشته باشد , در خطر بیشتری هستند.

سابقه فامیلی ابتلا به سرطان رحم , روده یا سایر سرطان های معده ای ـ روده ای , ممکن است علامت وجود سندرومی به نام سرطان غیرپولیپی ارثی روده باشد که احتمال ) HNPCC ( ابتلا به سرطان تخمدان را بسیار بالا می برد.

سایر عوامل احتمالی عبارتند از مصرف پودر تالک , قرارگرفتن در معرض پنبه نسوز , مصرف غذاهای پرچرب , و ابتلا به بیماری اریون در کودکی ; که البته تاثیر هیچ کدام از این عوامل هنوز به اثبات نرسیده است .

پیشگیری :

اگر چه هنوز هیچ راه قطعی برای پیشگیری از ابتلا به سرطان تخمدان شناخته نشده است , اما با تمرینات ورزشی دائمی و منظم عضلات لگن خاصره , شاید در مجموع بتوان خطر را کاهش داد. مطالعات نشان می دهد که خطر ابتلا به این نوع سرطان در بیمارانی که قرص های ضدبارداری خوراکی مصرف کرده اند. به نسبت کسانی که از سایر انواع داروهای ضدبارداری استفاده نموده اند. کمتر بوده است . در تحقیقات اخیر مشخص شده در زنانی که موتاسیون ژن های (ژن های BRCA 2 و BRCA 1 مربوط به سرطان سینه و تخمدان ) دیده می شود , خارج کردن تخمدان از طریق جراحی می تواند به طور چشمگیری خطر ابتلا به سرطان تخمدان را کاهش دهد.

علایم :

احساس سنگینی لگن خاصره
دردهای خفیف در ناحیه پایین شکم
خونریزی واژینال
افزایش یا کاهش وزن
قاعدگی غیرطبیعی
درد بی دلیل ناحیه پشت که با گذشت زمان افزایش پیدا می کند
افزایش اندازه دور شکم

علایم معده ـ روده ای که عبارتند از :

افزایش گاز
سو هاضمه
بی اشتهایی
تهوع و استفراغ
نفخ و تجمع گاز در معده و روده
ناتوانی از خوردن میزان همیشگی غذا
سایر علایمی که ممکن است به همراه این بیماری دیده شوند عبارتند از :
افزایش دفعات دفع ادرار
رشد موهای زاید

توجه :

این علایم تا آخرین مراحل پیشرفت بیماری ظهور نمی کنند.

اگر علایم این بیماری در شما وجود دارد , پزشک خود را در جریان بگذارید. همچنین اگر سن شما بیش از ۴۰ سال است و به تازگی معاینه لگن خاصره و آزمایش پاپ اسمیر را انجام نداده اید , حتما به پزشک خود مراجعه کنید (به همه زنان بالاتر از ۲۰ سال توصیه می شود که به صورت منظم آزمایش پاپ اسمیر و معاینات لگنی را انجام دهند.)

معاینات و آزمایش ها :  با معاینه فیزیکی می توان متوجه اندازه دور شکم یا آسیت (آب آوردگی حفره شکمی ) شد. با معاینه لگن خاصره می توان توده های شکمی یا تخمدانی را شناسایی نمود.

سایر آزمایش های تشخیصی عبارتند از :

آزمایش شیمی خون
آزمایش خون بارداری
آلفافتو پروتئین
آزمایش ادرار
لاپاروتومی تحقیقی
اولترا سوند
از MRI اسکن شکمی و CT ناحیه شکم

درمان :

جراحی بر سایر روش های درمانی ترجیح داده می شود و اغلب برای تشخیص بیماری ضروری است . مطالعات نشان می دهد که پزشکان متخصص تومورشناسی زنان نیز از نتایج جراحی در درمان این سرطان بیشتر راضی هستند.

شیمی درمانی معمولا پس از جراحی برای درمان بقایای بیماری مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین از شیمی درمانی می توان برای درمان عود این بیماری در زنان استفاده کرد. پرتودرمانی به ندرت در درمان سرطان تخمدان استفاده می شود.

چشم انداز :

سرطان تخمدان معمولا در مراحل اولیه تشخیص داده نمی شود و این بیماری در زمان تشخیص بسیار پیشرفت کرده است . نتیجه اغلب ناخوشایند است . تنها ۳۵ تا ۳۸ درصد امکان دارد که بیماران در هر مرحله ای از بیماری که باشند تا پنج سال زنده بمانند. البته اگر این بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده شود , امکان زنده ماندن بیمار تا پنج سال , ۹۰ تا ۹۸ درصد افزایش پیدا می کند.

ـ عوارض :

این بیماری عوارضی را به دنبال دارد که برخی از آنها عبارتند از :
گسترش سرطان به سایر اندام ها
آب آوردن شکم یا آسیت
مسدودشدن روده

با معاینات منظم و کنترل علایم احتمالی , به تشخیص زودهنگام سرطان تخمدان کمک نمایید تا از عوارض , مشکلات و پیامدهای ناخوشایند آن در امان بمانید.