کیست هیداتیک یا بیماری هیداتیوز Hydatidosis

بيماري كيست هيداتيك يكي از خطرناكترين بيماريهاي قابل انتقال از حيوانات به انسان است. واژه هيداتيس به معني يك قطره آب است. بیماری توسط نوزاد یک انگل روده ای سگ که وارد بدن انسان و دام می شود بروز می کند. کرم بالغ در روده سگ و نوزاد در بدن انسان و حیوانات اهلی نشخوارکننده زندگی می کند. عامل ایجاد بیماری مرحله نوزادی انگل اکینوکوکوس گرانولوزوس است.

اهمیت بیماری کیست هیداتیک

پراکندگي انگل در سطح جهان وسيع بوده ولي شايعترين مناطق درگير ساحل مديترانه، جنوب روسيه ، ايران، استراليا وبلغارستان ميباشد. ميزبانان اصلي آن گوشتخواران بويژه سگ سانان هستند اما انگل در ساير حيوانات اهلي و وحشي از جمله گاو، گوسفند، روباه، خوك و شتر نيز ديده مي شود
راه های انتقال بیماری
دفع تخم های کرم بالغ باعث آلودگی خاک و آب می شود و حيوانات اهلی مانند گوسفند، بز، گاو و شتر (ميزبان واسطه) هنگام چريدن تخمها را ميخورند و انسان به طور تصادفی از طريق خوردن غذا يا آب آلوده به تخم ها و يا از طريق تماس مستقيم با سگ های آلوده با مرحله حد واسط انگل آلوده می شود. انگل بلع شده از روده نفوذ می کند و از طريق سيستم خونی به کبد و ريه ها و به طور کمتر شايع به بافتهای ديگر منتقل می شود . در نواحی با شيوع بالا اغلب کودکان مبتلا می شوند اما کيستهای کبدی به چندين سال زمان نيازدارد تا به قدری بزرگ شوند که قابل کشف يا علامت دارشوند.امکان ابتلاء همه ارگانها در اين بيماری وجود دارد ولی شايعترين محل ابتلا کبد (60 تا 70 درصد) و سپس ريه و مغز ميباشد.
کمتر از 2% موارد گزارش شده کيست در مغز بوده و ابتلاء ساير اعضاء مانند طحال، عضله و ابتلاء چند ارگانی کبد و ريه يا کبد و طحال- ريه و مغز نيز گزارش شده است. به طور نادر کيست هيداتيک در قلب، تيروئيد، پستان، کليه و بافت نرم گردن و مهره گزارش شده است. بيشترين موارد کيست هيداتيک در بالغين درکبد يافت می شود ولی کيست در ريه و مغز کودکان بيش از افراد بالغ ديده می شود.

چرخه زندگی انگل کیست هیداتیک

چرخه زندگي اين انگل بين سگ سانان و گياهخواران تكميل مي شود. كرم بالغ در روده كوچك گوشتخواران مخصوصا سگ ها زندگي مي كند و تخم هاي خود را از طريق مدفوع به محيط بيرون مي رساند. تخم هاي دفع شده در مدفوع سگ بلافاصله براي دام و انسان آلوده كننده است.

گوسفند، گاو و بز نيز به هنگام چريدن و خوردن علف های آلوده تخم هاي اكينوكوك را همراه علوفه آلوده وارد دستگاه گوارش خود مي كنند و تخم ها پس از ورود به دستگاه گوارش ميزبان باز شده و جنين قلابدار به درون بافت روده مهاجرت نموده و از طريق عروق روده يا مجاري لنفاوي، به كبد مي رسند.

تعدادي از آنها در كبد مي مانند و تعدادي به ريه مي رسند، تعداد كمتري نيز به ساير ارگانها مانند كليه، طحال، عضلات و مغز حمل مي شوند در اين مرحله انگل پس از استقرار در بافت شروع به رشد و نمو كرده و طي چند ماه كيست ها در اندازه هاي مختلف ايجاد مي كنند حال درصورتی که سگ سانان از احشاء آلوده به اين كيست نشخوار کنندگان تغذیه نمایند دوباره سیکل بیماری تکرار می شود

علائم بیماری کیست هیداتیک
پس از بلع تخم هر اندامی از بدن می تواند محل بوجود آمدن کیست باشد و بسته به اینکه در چه اندامی کیست ایجاد شده اختلال درعملکرد همان عضو را داریم. کیست های ریوی و کبدی شایع تر هستند. علايم اين بيماري از دردساده در محوطه راست شكمي گرفته تا تنگی نفس ، سرفه های خشک، عفونتهای ثانویه بدنبال پاره شدن کیست در اعضای داخلی و شوک آنافیلاکسی متغییر است گاهي تعداد اين كيست ها به حدي در كبد افزايشمي يابند كه موجب از كار افتادن كبد خواهد شد که در صورت درمان نشدن منجر به مرگ می شود. علائم اين بيماري بستگي به محل استقرار كيست (كبد، ريه، مغز، استخوان) ، بزرگي كيست و موقعيت كيست دارد. به عنوان مثال در مغز و چشم سريعاً ايجاد علامت مي كند در حاليكه در كبد سالها طول مي كشد تا ايجاد علامت نمايد.
در کيست های کبدی علائمی مثل بزرگی کبد ، قولنج کبدی و زردی ديده می شود.
در کيست های ريه علائم مختلفی از جمله سرفه ، تنگی نفس ، دردهای قفسه سينه و خلط خونی ديده می شود. کيست در مغز موجب اختلالات عصبی تاری ديد ، لرزش و صرع می گردد. کيست در کليه با سوزش ادرار و وجود خون در ادرار خودنمايی می کند. کيست قلبی ممکن است باعث تپش قلب ، تنگی نفس، اختلال عمل قلب گردد.
در پاره ای از موارد به علت ضربه ممکن است کيست پاره شده و محتويات آن وارد خون شده و شوک ايجاد کند که خود موجب سقوط سريع فشار خون و مرگ بيمار می گردد اين بيماری در موارد شوک آنا فيلاکسی و يا در موارد درگيری قلبی و ايجاد تامپوناد قلبی کشنده است.
در موارد نادر با درگيری اعضايی مثل مغز- چشم – استخوان و عضلات ايجاد علائم جدی مثل کوری و فلج می کند.

در حال حاضر جراحي كيست هاي هيداتيك در انسان تنها راه اساسي معالجه بيماري است اما این بیماری به راحتی از طریق جلوگيري از كشتار دام به روش غير بهداشتي، كنترل تعداد سگهاي ولگرد، درمان مستمر سگهاي گله، جلوگيري از ورود سگهاي ولگرد به زمينهاي كشاورزي و آموزش همگاني مردم به پيشگيري و كنترل اين بيماري قابل پیشگیری است.

نكات ساده پيشگيري از اين بيماري
1- رعایت بهداشت فردی و محیط
2- ضد عفونی نمودن سبزیجات با توجه به اينكه سبزيجات،صيفي جات و ميوه هاي بوته دار زميني مثل توت فرنگي از عمده ترين فاكتورهاي آلودگي به تخم اين انگل مي باشند حتما بايد قبل از مصرف به خوبي با آب شستشو گرديده و براي اطمينان از جداشدن تخم انگل از سبزيجات، چند قطره مايع ظرفشویي به داخل ظرف شستشو اضافه شود،سبزيجات چند لحظه در داخل آب تكان داده شود تا آب كف نمايد.
نکته : يكي از اشتباهاتي كه در موقع شستشوي سبزيجات وجود دارد اين است كه بعد از شستشو ،كل ظرف محتوي سبزيجات را روي آبكش ميريزند كه با اين كار تخمهاي انگل ته نشين شده در داخل ظرف دوباره روي سبزيجات پخش ميشود،بايد سبزيجات را از سطح آب برداشته شوند و آب باقيمانده دورريخته شود.

3- در صورتی که سگ دارید داروهای ضد انگلی به سگها داده و برای آنها شناسنامه تهیه نمایید و هر چند وقت یکبار آنها به دامپزشک ببرید
4- اگر كشتار دام مثل قرباني كردن و نذري داريد در صورت مشاهده كيست هاي كبدي در گاو و بخصوص گوسفند هرگز آنها را پاره نكنيد چون باعث كيست هيداتيك چشمي در انسان ميشوند و همچنين كبد حيوان را بطور بهداشتي دفن كنيد چون اگر سگي اين احشاء آلوده را بخورد دوباره سيكل انگل تكرار مي گردد.
5-محصور نمودن مزراع و جلوگیری از ورود سگ ها به آنها
6-عدم تماس با سگ ها

درمان کيست هيداتيک
به علت انتشار کيست و محدود نبودن حدود آن درمان مشکل است با توجه به اينکه بعضی از داروها مثل مبندازول والبندازول در مواردی که کيست ها کوچک و محدود می باشند باعث بهبودی شده اند اما در همه موارد جوابگو نيستند ولی انچه مسلم است اين داروها می توانند باعث کوچکی اندازه کيست شده و با توجه به اينکه جراحی تنها درمان قطعی است می توانند خطر جراحی را به حداقل برسانند.
آنچه در جراحی مهم است در کيست پير بايد از برداشتن غشاء فيبری که در نتيجه واکنش نسج ميزبان اطراف کيست ساخته می شود پرهيز کرد چون خطر خونريزی افزايش می يابد ولی در کيستهای جوان بخاطر ترميم سريعتر بافت بايد اين غشاء برداشته شود .